12.04.2021 Katedra Chemii Analitycznej Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej

Historia

Wyższa uczelnia techniczna w Gdańsku istnieje od ponad 110 lat. Otwarcie i pierwsza inauguracja dla czterech wydziałów (okrętowego, budownictwa, mechaniczno-elektrycznego i chemicznego) odbyła się 6 października 1904 roku.

Wydział Chemiczny istniał od powstania uczelni. W latach 1945–1969 podstawowymi jednostkami organizacyjnymi były katedry, w tym Katedra i Zakład Analizy Technicznej i Towaroznawstwa utworzona w roku 1948, której kierownikiem był prof. Tadeusz Pompowski, absolwent Politechniki Lwowskiej. W latach 1945−1965 w katedrze przeprowadzono setki ekspertyz, w tym również sądowych, a także, według szacunków prof. Pompowskiego, około 15 000 analiz chemicznych próbek stali, stopów, rud żelaza, fosforytów, olejów i smarów, węgla, paliw płynnych, farb i lakierów, rozpuszczalników organicznych, kwasów i soli, gazów, wody, cementów, lateksu i wielu innych surowców i produktów. Prawie za każdym razem należało opracować optymalną metodę badań analitycznych, sprawdzić ją, ocenić metrologicznie (jak dzisiaj mówimy – wykonywano co najmniej uproszczoną walidację), aby można ją było zastosować do rzeczywistego przypadku poddawanego ekspertyzie. W 1969 roku w Instytucie Inżynierii Chemicznej i Technik Pomiarowych powstał Zakład Technik Analitycznych, w skład którego weszły trzy zespoły naukowe: doc. Edmunda Kozłowskiego (mikroanaliza), doc. Rafała Staszewskiego (chromatografia gazowa) oraz doc. Jerzego S. Kowalczyka (chromatografia cieczowa), na bazie którego w roku 1991 powstała ostatecznie Katedra Chemii Analitycznej.

Organizatorem i kierownikiem Zakładu Technik Analitycznych (w latach 1969−1995) był prof. Edmund Kozłowski, który przez całą swoją edukację akademicką, a później karierę naukową związany był z Wydziałem
Chemicznym Politechniki Gdańskiej. Wypromował siedmiu doktorów, a większość z nich została jego współpracownikami (B. Kobylińska-Mazurek, E. Sieńkowska-Zyskowska, M. Biziuk, J. Namieśnik, T. Górecki).

Działalność naukowa zespołu prof. Kozłowskiego była związana z mikroanalizą organiczną, a w szczególności z opracowywaniem automatycznych metod mikroanalizy organicznej i ich zastosowania także w analityce zanieczyszczeń środowiska. Pod jego kierownictwem rozwinął się prężny zespół opracowujący metody i rozwiązania konstrukcyjne urządzeń do analizy elementarnej w celu oznaczania zawartości węgla, wodoru, azotu, chlorowca i siarki (C, H, N, X, S) z wykorzystaniem techniki mineralizacji zapłonowej. Aparaty te (około 40) były wykorzystywane w wielu krajowych ośrodkach naukowych (Warszawa, Gdańsk, Lublin,
Radom, Gliwice). Prof. Kozłowski wraz z zespołem opracował również podstawy metodyczne oraz zbadał zakres stosowalności techniki analizy fazy nadpowierzchniowej nad cienką warstwą cieczy (TLHS)
do oznaczania lotnych związków chlorowcoorganicznych. Rozwinął i zastosował analizę elementarną do oznaczania wskaźników sumarycznych, które są wykorzystywane w analizie zanieczyszczeń środowiska.
Zapoczątkowało to, rozwijany do dzisiaj w Katedrze Chemii Analitycznej Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej, kierunek badań naukowych. Efekty tych prac spotkały się z uznaniem i szerokim oddźwiękiem
w środowisku naukowym. W katedrze działały jeszcze dwa zespoły badawcze kierowane przez prof. Rafała Staszewskiego oraz prof. Jerzego Kowalczyka. Prof. Staszewski rozwijał w katedrze zainteresowania
związane z chromatografią gazową. Roczny staż naukowy u jednego z twórców chromatografii gazowej, prof. Jarosława Janaka, pozwolił prof. Staszewskiemu rozwinąć tę tak ważną technikę rozdzielania
mieszanin na macierzystym wydziale. Wraz ze swoim zespołem badawczym opracowywał procedury oznaczania śladowych zawartości związków organicznych, ze szczególnym uwzględnieniem związków siarki,
w produktach naftowych, wodzie i powietrzu oraz monitorowania organicznych i nieorganicznych zanieczyszczeń powietrza.

Do ich najważniejszych osiągnięć zaliczyć należy konstrukcje detektorów do chromatografii gazowej (płomieniowo-fotometrycznego oraz elektrochemicznego, selektywnego na związki siarki) oraz automatycznych
monitorów ditlenku siarki i tlenków azotu, przystawki za pomocą strumienia gazu obojętnego (tzw. technika analizy fazy nadpowierzchniowej) oraz kilku wersji desorbera termicznego, przystosowanego do współpracy z chromatografem gazowym. W trakcie swojej pracy na PG prof. R. Staszewski wypromował sześciu doktorów, wśród nich: Bogdana Zygmunta i Waldemara Wardenckiego (do chwili obecnej czynni profesorowie w katedrze), Andrzeja Przyjaznego (aktualnie profesor w Kattering University w USA) i Wojciecha Chrzanowskiego (obecnie zatrudniony na etacie adiunkta z habilitacją w Katedrze Chemii Fizycznej).
Prof. Staszewski zasłynął również jako inicjator i organizator licznych, ogólnopolskich kursów chromatografii gazowej, pierwszego już w roku 1964. W okresie 25 lat uczestniczyło w nich ponad 1000 osób, zarówno
z uczelni, jak i z przemysłu.

Z kolei, prof. Kowalczyk i jego zespół badawczy opracowywali nowe metody zastosowania chromatografii cieczowej do potrzeb chemii analitycznej. Efektem działalności tego zespołu był prototyp pompowego
wysokociśnieniowego chromatografu cieczowego przedstawiony po raz pierwszy na Wystawie z okazji XX-lecia Politechniki Gdańskiej. Było to wtedy unikalne w skali światowej rozwiązanie techniczne
chromatografu cieczowego. Projekty aparatury do analitycznej, semipreparatywnej i preparatywnej wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) opracowane w tym zespole zostały wdrożone do
produkcji i były produkowane w niewielkich seriach w latach 1975−1989. Bezpompowe chromatografy cieczowe do celów analitycznych, wdrożone do produkcji w 1975 roku, były pierwszymi chromatografami
cieczowymi wytwarzanymi w krajach ówczesnej RWPG. Ponadto, zespół kierowany przez prof. Kowalczyka opracował, wykonał i scharakteryzował właściwości użytkowe różnego rodzaju modułów aparatury
chromatograficznej w skali od analitycznej do procesowej (pompy, dozowniki, kolumny, detektory, systemy do programowania składu eluentu itp.). Prof. J.S. Kowalczyk wypromował siedmiu doktorów, z których
Bogumiła Makuch, Barbara Śledzińska, Krystyna Gazda, Marian Kamiński oraz Jan Klawiter pracowali później na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej. Jeden z wychowanków − prof. Marian Kamiński
− jest obecnie kierownikiem Katedry Inżynierii Chemicznej i Procesowej, natomiast dr inż. Jan Klawiter jest posłem na Sejm RP VIII kadencji.

Zachęcamy do przeczytania całego artykułu w najnowyszm numerze Analityki 4/2017